Geschiedenis spoorwegen
in en om
Roosendaal
 
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
 

Per tram van Rijsbergen naar Meerseldreef (EBN-NMVB)
 
Dit verslag is bedoeld om in woord en beeld enig inzicht te geven, hoe en waar de tram van de 'Exploitatie van Buurtspoorwegen in Nederland' (EBN) met als exploitant de 'Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen in Belgie' (NMVB) reed, in het bijzonder van Rijsbergen naar Meerseldreef.
 
 
 
01. Op de topografische kaart uit 1990 is in geel het traject van de EBN ingetekend. Tussen de kom van Rijsbergen en de buurtschap Breedschot lag de tramweg langs de openbare weg. Vanaf Breedschot had de tram een eigen tracé tot een flink eind voorbij de toenmalige buurtschap Meerseldreef, om vervolgens naar Meerle te buigen.
 
 
02. Op de topografische kaart uit 1910 zijn in wit de de trajectgedeelten van de ZNSM (Breda - Wernhout (grens) en de EBN ingetekend. Ook toen al was het gebied grotendeels in cultuur gebracht. Voorbij Breedschot werd grond aangekocht voor de aanleg van een tramweg in de richting van Meerseldreef. Alleen voorbij de Hazeldonksche Beek lag er nog volop heide, zodat dit goedkoop en snel kon worden verworven.
 
 
03. Na de opbraak van de tramweg van de EBN in of kort na 1937 werd het tracé op Nederlandse grondgebied als landbouwweg, fiets of voetpad gebruikt, totdat het ruim vijftig jaar later door het aanbrengen van asfalt werd opgekrikt tot toeristisch fietspad. De cijfers in de schets verwijzen naar de foto's 1 t/m 8.
 
 
04. Het begin van het fietspad ligt bij een al langer bestaande veldkapel en een later gevonden ijzeren 'wiel' van een goederenwagen. Mooi is te zien hoe vroeger de tram met een flauwe boog de openbare weg verliet. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
05. Het 'wiel' is overigens niet compleet, want de wielband is niet meer aanwezig. Kennelijk is die tijdens een rit kapot gesprongen en in stukken uit elkaar geslagen. De maker van het karkas is de 'Société Griffen Merxem lez Anvers'. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
06. Terugkijkend vanaf een paar honderd meter verderop is anno 2021 de buurtschap Breedschot in de verte niet meer te zien door het vele geboomte. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
07. De buurtschap was twintig jaar terug al van verre te herkennen, zelfs ook al de Sint Bavokerk in Rijsbergen. Overigens is het pad in de loop van de jaren ook verbreed, zoals is te zien op bovenstaande foto van 19 juli 1998 en onderstaande foto van 21 augustus 2021. Goed is ook de geleidelijk verlopende boog in een voormalig tramwegtraject te herkennen.
 
 
08. De vroegere tramweg lag eerst pal oostwaarts, maar al gauw ging deze in zuid-oostelijke richting tot voorbij de landsgrens.
Foto van 21 augustus 2021.
 
 
09. Tot aan de landsgrens zijn er verder slechts flauwe bogen in het traject te vinden. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
10. en 11. Inmiddels komt de buurtschap Hazeldonk in beeld. Het kapelletje, toegewijd aan O.L.V. van de Zeven Smarten, staat in de driehoek tussen de Hazeldonksestraat en het voormalig tracé van de tramweg Rijsbergen – Meerseldreef. Het gebouwtje is op 15 september 1942 ingewijd ter bescherming tegen oorlogsgevaar en in 1974 gerestaureerd. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
12. Niet zover meer verwijderd van de Hazeldonksche Beek houdt het voormalig tracé van de tramweg Rijsbergen – Meerseldreef op. Achter de bomen ligt nu het spoorwegtraject voor de Hoge Snelheids Trein (HST) en de Autoweg A 16 / E19, met het industrieterrein Hazeldonk. Foto van 21 augustus 2021.
 
 
13. Op de topografische kaart uit 1990 is er nog geen sprake van een spoorwegtraject voor de Hoge Snelheids Trein (HST), een flink bredere Autoweg A 16 / E19 en een veel groter industrieterrein Hazeldonk. Op de kaart is in geel het traject van de EBN ingetekend.
 
 
14. Op de topografische kaart uit 1910 is goed te zien, dat de hele streek rond Meerseldreef en Meerle nagenoeg ongerepte natuur was. Slechts hier en daar een boerderijtje, een arbeidershuisje, een molen of een klooster als markante punten. Meerseldreef werd al gauw een bedevaartsoord, zodat de tram ook meer reizigers kreeg. Vanuit Nederland kwam de tram met een fraaie boog uit op de weg tussen het Nederlandse Strijbeek en het Belgische Meerle en Hoogstraten.
 
 
15. Of er veel gesmokkeld is tussen Rijsbergen en Meerseldreef is onbekend. Heeft een douanebeambte op dit traject een oud vrouwtje ooit gevraagd: 'Nog iets aan te geven, moedertje?'
 
 
16. Gezicht vanuit het oosten op het stationsgebouw met 'tolkantoor' van de EBN (met exploitatie door de NMVB) en locomotieven-loods annex waterreservoirgebouw te Meersel (of Meerseldreef). Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 

17. Op het hoofdspoor staat een goederentram uit Rijsbergen in het station Meersel (of Meerseldreef) gereed voor vertrek naar Meerle, Minderhout en Hoogstraten. Maar eerst is het wachten op de tegenligger uit Hoogstraten. Zodra die is aangekomen, kan het vertrek plaatsvinden. Links staat een goederenwagen (met een remmerszitje) te wachten op een lading of een lossing. Het personeel van het station en de tram slaat de fotograaf gade. Foto van ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
18. Gezicht vanuit het oosten op het voormalige stationsgebouw met tolkantoor en de locomotievenloods annex waterreservoir-gebouw van de EBN (met exploitatie door de NMVB) te Meerseldreef. Na de opbraak van de bovenbouw (rails en dwarsliggers) in 1942 werd op dit tracé-gedeelte een weg aangelegd. De foto is gemaakt op 9 juli 1987.
 
 
19. Gezicht vanuit het oosten op de voomalige locomotievenloods annex waterreservoirgebouw van de EBN (met exploitatie door de NMVB) te Meerseldreef. De foto is gemaakt op 9 juli 1987.
 
 
20. Gezicht vanuit het westen op het stationsgebouw met tolkantoor van de EBN (met exploitatie door de NMVB) te Meerseldreef. Links staan een huis met café en een wachtpost (voor de bewaker van de overweg tijdens het passeren van een tram of een rangeerbeweging). Een tram uit Rijsbergen wacht op de kruising met de aankomende tram uit Hoogstraten. Ansichtkaart uit circa 1915.
 
 
21. Gezicht op de woning met café naast de overweg en de wachtpost (voor de bewaker van de overweg tijdens het passeren van een tram of een rangeerbeweging). Een locomotief (met tram) wacht op het vertrek na de kruising met de nog aankomende tegen-ligger. Vanuit de wachtpost wordt de situatie in de gaten gehouden. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
22. Kennelijk is het hoogzomer, want bij de woning met café staan de voordeur en twee ramen open. Er zijn geen trams in aantocht. Wel staat een lage bakwagen bij de overweg gereed voor lossing. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
23. Op het hoofdspoor staat een goederentram gereed voor vertrek naar Meerle, Minderhout en Hoogstraten. Maar eerst is het wachten op de tegenligger uit Hoogstraten. Zodra die is aangekomen, kan het vertrek plaatsvinden. Foto van ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
24. In het glas van de deur van het café stond vroeger 'In de wachtzaal, Afspanning, Logement'. Aan de muur hing een houten bord met daarop de woorden 'Buurtspoorweg' en 'Wachtzaal'. De eigenaar was L. van Hoof-Roelans uit Hoogstraten.
Links staat een tram uit Hoogstraten naar Rijsbergen te wachten. Deze bestaat uit een locomotief, vier lage bakwagens, één hoge bakwagen met een remmerszitje, een post-bagagewagen en twee reizigersrijtuigen. Meestal bleven de reizigersrijtuigen achter in Meerseldreef. Alleen de goederenwagens werden naar Rijsbergen gebracht en daar overgegeven aan de ZNSM. Na terugkomst keerde de locomotief met de rijtuigen en 'nieuwe' reizigers terug naar Hoogstraten. Foto van ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
25. Voor een wat langere goederentram was het noodzakelijk om één of meer wagens met handrem in de trein op te nemen. Zodra de machinist een bepaald fluitsignaal liet horen, moest de remmer de rem aandraaien, zodat de tram sneller tot stilstand kon komen. Vanuit de streek rond Meerseldreef ging er nog al wat fruit per tram naar de Tuinbouwveiling in Breda.
 
De foto dateert uit augustus 1940 en is gemaakt tussen Meerseldreef en Hoogstraten. In 1942 werd dit baanvak door de Duitsers opgebroken om de rails voor hun oorlogsindustrie te gebruiken. Het EBN-traject op Nederlands grondgebied was echter al in 1937 verdwenen.
 
 
26. Gezicht vanuit het westen op het voormalige stationsgebouw met het Belgische 'tolkantoor' van de EBN (met exploitatie door de NMVB) te Meerseldreef. De foto is gemaakt op 16 oktober 1987. Overigens was het Nederlandse 'tolkantoor' destijds gevestigd in 'Het Hooghuis' in de buurtschap Hazeldonk.
 
 
27. Op de topografische kaart uit 1990 is de bebouwing bij het kruispunt van de tramweg met de lokale weg tussen het dorp 'Meersel (onder, buiten beeld) en het dorp 'Dreef' (boven, buiten beeld) goed te onderscheiden. Alles uit vroeger tijden staat er nog, zoals het stationsgebouw met tolkantoor, de locomotievenloods annex waterreservoirgebouw en de woning met café naast de overweg, zie op voorgaande ansichtkaarten.
 
 
28. De stalen brug over de Mark in de voormalige tramweg is nog steeds aanwezig, al dient het kunstwerk nu wel als toegangsweg tot een nieuw landgoed. Foto Johan van Gurp, 29 augustus 1985.
 
 
29. Gezicht vanuit het zuiden op de brug over de Mark in de voormalige tramweg, 19 juli 1998.
 
 
30. De tram volgde de straatweg tussen Strijbeek en Hoogstraten in zuidelijke richting langs Meerle (Dorpsstraat) en Minderhout naar Hoogstraten. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
31. In Meerle was in het café 'In de Kroon' een 'tramstatie' gevestigd, waar gewaarschuwd werd voor de komst van een tram.
Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
32. Vanuit Meerle ging het verder over Minderhout naar Hoogstraten, waar een echte 'Noordstatie' stond. Links staat een tram gereed voor vertrek naar Oostmalle. De weg uiterst rechts komt uit Meerle en Minderhout. Zie ook onderstaande emplacements-tekening.
Op de ansichtkaart staat links het café 'In Transvaal' en op de kop van de bebouwing rechts naast de tram het 'Hotel Hofkens'. Het stationsgebouw staat daarachter, zoals op de onderstaande tekening (in twee delen) is te zien. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
 
33. Het tramwegemplacement (in twee elkaar overlappende delen) te Hoogstraten, 1919. Tekening uit 'Rail-Revue', maart 1987.
 
 
34. Oorspronkelijk was het 'Hotel Hofkens' klein van uitvoering. Kennelijk gingen de zaken met het tramwegemplacement in de buurt zodanig goed, dat er een royale bovenverdieping met zolder kon worden gebouwd. Links naast het gebouw staat een tram gereed voor vertrek naar Oostmalle. Achter het blok huizen ligt de 'stelplaats'. Uiterst links zijn enkele rijtuigen ter zijde gesteld voor een volgende tram. Rechts is de weg naar Minderhout, Meerle en Rijsbergen. Ansichtkaart uit circa 1900.
 
 
35. Links staat het etablissement 'In Transvaal' en op de kop van de bebouwing naast de tram het 'Hotel Hofkens'. Zojuist is een tram uit Oostmalle aangekomen. De locomotief is al afgekoppeld om naar de remise verderop te rijden. Het stationsgebouw en de 'stelplaats' staan erachter. Ansichtkaart uit circa 1920.
 
 
36. Een naar Oostmalle vertrekkende tram vertrekt juist met veel gesis, rook en stoom. Ansichtkaart uit circa 1920.
 
 
37. In de loop der jaren zijn er heel wat ansichtkaarten gemaakt bij het tramstation in Hoogstraten. Het was immers voor het stadje, dat geen aansluiting had gekregen op het landelijke spoorwegnet, het enige contact met de buitenwereld. Bij de statie van de buurttram kwamen en gingen mensen. Desnoods lieten zij zich nog door een plaatselijke stalhouder met een rijtuig naar of van de bestemming brengen of ophalen. Ansichtkaart uit circa 1905.
 
 
38. Een stil moment bij het buurtspoorwegstation in Hoogstraten. Het stationsgebouw uit 1907 stond achteraan het rijtje woningen achter het 'Hotel Hofkens' rechts (zie tekening). Links werd later een fraaie villa gebouwd. Erachter lag het emplacement met het tractiedepot voor de locomotieven en laad- en lossporen voor het goederenvervoer. Ansichtkaart uit circa 1910.
 
 
39. Het 'Hotel Hofkens' was tientallen jaren lang de op- en afstapplaats voor de reizigers. De aanduiding 'In de wachtzaal' is meermalen op de gevels vermeld. Op de zijgevel staat in hoofdletters: 'IN DE WACHTZAAL - LOGEMENT & AFSPANNING - KOOPMAN IN VEE EN SLACHTER - CORN. HOFKENS. Uiterst rechts staat het stationsgebouw.
 
 
40. Het stationsgebouw was gebouwd in 1907 en stond voorbij het rijtje woningen achter het 'Hotel Hofkens' (zie tekening). Erachter lag het emplacement met het tractiedepot voor de locomotieven en laad- en lossporen voor het goederenvervoer.
 
 
41. Hoogstraten had en heeft een hoge kerktoren, zoals in Breda. Ansichtkaart uit circa 1910.